Από τη διάσπαση του Λόγου στην αποκατάσταση της Ενότητας
Εισαγωγή – Το χαμένο κέντρο
Κάθε πολιτισμός επιβιώνει όσο θυμάται το κέντρο του. Όταν το κέντρο ξεχαστεί, οι μορφές συνεχίζουν να υπάρχουν, αλλά έχουν χάσει το νόημά τους. Αυτό ακριβώς συνέβη με τη μορφή του Χριστού στον δυτικό κόσμο. Ο Χριστός δεν εξαφανίστηκε· αντιθέτως, κυριάρχησε. Όμως κυριάρχησε αποκομμένος από το κοσμολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούσε να νοηθεί ως καθολικό αρχέτυπο ένωσης.
Η παρούσα μελέτη δεν επιδιώκει να «επαναδιεκδικήσει» τον Χριστό εθνικά ή ιδεολογικά. Στόχος της είναι βαθύτερος: να αποκαταστήσει τον Χριστό οντολογικά, να τον επανεντάξει στο Ελληνικό μάτριξ – δηλαδή στο πλέγμα Λόγου, Νου, Ψυχής, Έρωτα και Κάλλους – και να τον αναδείξει ως αυτό που ουσιαστικά είναι: ο Θείος Έρως, ενσαρκωμένος Λόγος της Ενότητας.
1. Τι είναι το Ελληνικό μάτριξ
Ο όρος «μάτριξ» χρησιμοποιείται εδώ όχι τεχνολογικά αλλά κοσμολογικά. Το Ελληνικό μάτριξ είναι το σύστημα μέσα στο οποίο η πραγματικότητα γίνεται νοητή ως κόσμος και όχι ως χάος ή πτώση. Είναι το πλέγμα εννοιών που διαμορφώθηκε από τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους Στωικούς, τους Νεοπλατωνικούς, και το οποίο χαρακτηρίζεται από ορισμένες θεμελιώδεις αρχές:
-
Ο κόσμος έχει Λόγο.
-
Ο Λόγος είναι προσβάσιμος στον Νου.
-
Η Ψυχή είναι μεσολαβητής μεταξύ νοητού και αισθητού.
-
Ο άνθρωπος είναι μετέχων στο Θείο.
-
Η κίνηση του σύμπαντος διέπεται από Έρωτα.
-
Το Κάλλος είναι φανέρωση της αλήθειας.
Μέσα σε αυτό το μάτριξ, η σωτηρία δεν είναι νομική απαλλαγή αλλά οντολογική ανάμνηση. Δεν προϋποθέτει ενοχή, αλλά λήθη. Ο άνθρωπος δεν είναι διεφθαρμένος· είναι αποκομμένος από το κέντρο του.
2. Η μεγάλη αποκοπή του Χριστού
Ο Χριστός γεννήθηκε ιστορικά σε έναν κόσμο πλήρως ελληνιστικό. Η γλώσσα των Ευαγγελίων είναι ελληνική. Οι έννοιες του Λόγου, της Αλήθειας, του Φωτός, της Ζωής, της Ανάστασης, είναι έννοιες ήδη φορτισμένες φιλοσοφικά.
Κι όμως, σταδιακά, ο Χριστός αποσπάστηκε από αυτό το πλαίσιο και επανερμηνεύτηκε μέσα από:
-
νομικές κατηγορίες (ενοχή, λύτρωση, τιμωρία)
-
θεολογικό ηθικισμό
-
εξουσιαστική ιεραρχία
-
φόβο της ύλης και του σώματος
Έτσι, από αρχέτυπο ενοποίησης, μετατράπηκε σε σύμβολο διάκρισης: πιστός–άπιστος, σωσμένος–χαμένος, ορθός–αιρετικός. Ο Έρως εξαφανίστηκε από τη θεολογία και αντικαταστάθηκε από καθήκον.
3. Ο Έρως στην ελληνική κοσμοθεώρηση
Για να κατανοηθεί ο Χριστός ως Θείος Έρως, πρέπει πρώτα να αποκατασταθεί το νόημα του Έρωτα.
Στην ελληνική σκέψη, ο Έρως δεν είναι συναίσθημα. Είναι κοσμική δύναμη συνοχής.
Στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα, ο Έρως περιγράφεται ως δαίμων, ως ενδιάμεσος μεταξύ θνητού και αθανάτου. Δεν κατέχει την αλήθεια, αλλά την ποθεί. Δεν είναι πλήρης, αλλά κινεί προς την πληρότητα. Χωρίς Έρωτα, δεν υπάρχει φιλοσοφία, δεν υπάρχει αναγωγή, δεν υπάρχει σωτηρία.
Ο Πλωτίνος θα προχωρήσει ακόμη περισσότερο: ο Έρως είναι η εσωτερική κίνηση του Όντος προς το Έν. Η ψυχή επιστρέφει στην πηγή της όχι επειδή το οφείλει, αλλά επειδή την ερωτεύεται.
Αυτή η σκέψη είναι κρίσιμη. Διότι χωρίς Έρωτα, ο Λόγος γίνεται μηχανισμός. Και ένας μηχανικός Θεός δεν σώζει – απλώς εξουσιάζει.
4. Ο Χριστός ως Λόγος ενσαρκωμένος
Το Ευαγγέλιο του Ιωάννη ξεκινά με μια φράση που δεν μπορεί να παρερμηνευτεί:
«Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος».
Ο Λόγος εδώ δεν είναι «λόγια». Είναι η δομή της πραγματικότητας, η ίδια έννοια που διατρέχει τον Ηράκλειτο, τους Στωικούς και τον Πλάτωνα.
Ο Χριστός παρουσιάζεται ως:
-
προαιώνιος
-
δημιουργικός
-
φωτεινός
-
ζωοποιός
Αλλά το κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής:
Γιατί ο Λόγος ενσαρκώνεται;
Η απάντηση του Ελληνικού μάτριξ είναι σαφής:
εξ Έρωτος.
Ο Λόγος δεν ενσαρκώνεται για να τιμωρήσει ή να διορθώσει, αλλά για να ενωθεί. Η ενσάρκωση δεν είναι εξαίρεση – είναι αποκάλυψη του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το σύμπαν.
5. «Ο Θεός είναι Αγάπη»: οντολογία, όχι ηθική
Η φράση «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν» έχει παρεξηγηθεί βαθιά. Δεν δηλώνει ηθική στάση. Δηλώνει οντολογική ταυτότητα.
Αγάπη εδώ δεν σημαίνει συναίσθημα. Σημαίνει δύναμη ενότητας. Και αυτή η δύναμη, στην ελληνική φιλοσοφία, ονομάζεται Έρως.
Η διάκριση μεταξύ αγάπης και έρωτα είναι μεταγενέστερη, ηθικιστική και αντιφιλοσοφική. Στο βάθος τους, πρόκειται για την ίδια αρχή: την κίνηση του Όντος προς το Άλλο με σκοπό την ενότητα.
Ο Χριστός, λοιπόν, δεν διδάσκει απλώς την αγάπη. Είναι η ενσάρκωση της ερωτικής αρχής του σύμπαντος.
6. Η Σταύρωση ως ερωτική κάθοδος
Αποκομμένη από το ελληνικό μάτριξ, η Σταύρωση έγινε σύμβολο ενοχής. Επανενταγμένη, αποκαλύπτεται ως μέγιστη πράξη Έρωτα.
Ο Θείος Έρως δεν μένει στο ύψος. Κατέρχεται.
Εισέρχεται στον πόνο.
Αγκαλιάζει τη φθορά.
Η Σταύρωση είναι η στιγμή όπου ο Λόγος ενώνεται πλήρως με τη θνητότητα. Όχι για να την καταδικάσει, αλλά για να τη μεταμορφώσει από μέσα.
Αυτό δεν είναι θεολογία φόβου. Είναι κοσμολογία αγάπης.
7. Ανάσταση: η νίκη της ενότητας
Η Ανάσταση δεν είναι απλώς ιστορικό γεγονός. Είναι κοσμικό αξίωμα.
Όπου υπάρχει αληθινός Έρως, η διάσπαση δεν μπορεί να είναι τελική. Η Ανάσταση δηλώνει ότι η ενότητα υπερισχύει της αποσύνθεσης, ότι το Φως δεν εγκαταλείπει την ύλη, ότι ο κόσμος δεν είναι αδιέξοδο.
Αυτό είναι βαθιά ελληνικό. Από τον Ορφισμό μέχρι τον Πλάτωνα, η ψυχή δεν πεθαίνει – επιστρέφει.
8. Χριστός και Διόνυσος: συνέχεια της ερωτικής κοσμολογίας
Ο Διόνυσος είναι ο θεός που διαμελίζεται και επανενώνεται. Κατέρχεται στον Άδη και επιστρέφει. Φέρει το μοτίβο της διάσπασης χάριν της ζωής.
Ο Χριστός δεν είναι αντιγραφή του Διονύσου. Είναι η καθολική του ολοκλήρωση. Εκεί όπου ο Διόνυσος εκφράζει τον κύκλο, ο Χριστός αποκαλύπτει την οριστική ενοποίηση.
Και οι δύο είναι εκφράσεις του Θείου Έρωτα.
9. Ο Χριστός ως καθολικό αρχέτυπο θέωσης
Η επανένταξη του Χριστού στο Ελληνικό μάτριξ απελευθερώνει τόσο τον Χριστό όσο και τον άνθρωπο.
Ο Χριστός παύει να είναι ιδιοκτησία θεσμών.
Ο άνθρωπος παύει να είναι ένοχος.
Η σωτηρία γίνεται αυτό που πάντα ήταν: ερωτική επιστροφή στο Έν.
Ο Χριστός δεν ζητά υποταγή.
Δεν ζητά φόβο.
Δεν ζητά άρνηση του κόσμου.
Ζητά ένωση.
Επίλογος – Η αναγκαιότητα της επανένταξης
Η εποχή μας δεν πάσχει από έλλειψη πληροφορίας. Πάσχει από έλλειψη νοήματος. Και το νόημα δεν αποκαθίσταται με κανόνες, αλλά με κοσμική μνήμη.
Η επανένταξη του Χριστού στο Ελληνικό μάτριξ δεν είναι επιστροφή στο παρελθόν. Είναι αποκατάσταση του κέντρου.
Ο Χριστός ως Θείος Έρως είναι η υπενθύμιση ότι το σύμπαν δεν κινείται από φόβο, αλλά από έλξη. Ότι ο Θεός δεν είναι δικαστής, αλλά πηγή ένωσης. Και ότι ο άνθρωπος δεν είναι εξόριστος, αλλά ερωτικά καλεσμένος να επιστρέψει στο Φως.
Διάβασε επίσης:
Η Ελληνική Ψυχή Αναγνωρίζει τον Ιησού ως τον Θεϊκό Έρωτα
Το Εν και ο Λόγος: Η Επανένταξη του Χριστού στο Ελληνικό Πνεύμα
