Η Νίκη του Φωτός επί του Σκότους και το Προχριστιανικό Μυστήριο του Ανίκητου Ήλιου
1. Εισαγωγή: Μια Γιορτή Πιο Αρχαία από τον Χριστιανισμό
Κάθε Δεκέμβριο, ο κόσμος ανάβει φώτα, στολίζει δέντρα, συγκεντρώνεται σε σπίτια και ναούς, τραγουδά ύμνους για τη γέννηση του Χριστού. Όμως πίσω από το ορατό επίπεδο αυτής της γιορτής υπάρχει μια αρχέγονη τελετουργία που δεν γεννήθηκε τον 1ο μ.Χ. αιώνα, ούτε στις κατακόμβες ή στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες.
Το φαινόμενο του χειμερινού ηλιοστασίου, η στιγμή όπου το σκοτάδι φτάνει στο μέγιστο και την αμέσως επόμενη ημέρα το Φως αρχίζει να επιστρέφει, λατρεύτηκε από όλους τους λαούς της αρχαιότητας:
Έλληνες, Ρωμαίους, Πέρσες, Αιγύπτιους, Κέλτες, Μάγια.
Η 25η Δεκεμβρίου δεν επιλέχθηκε τυχαία για τα Χριστούγεννα.
Προϋπήρξε ως η ημέρα του Ανίκητου Ήλιου, της αναγέννησης του Φωτός.
Όταν ο Χριστιανισμός θέλησε να καθιερώσει τη Γέννηση του Χριστού σε συγκεκριμένη ημέρα, επέλεξε αυτή που ήδη ήταν ιερή, συμπαντική, ανίκητη.
Τα Χριστούγεννα λοιπόν, πέραν της θρησκευτικής μνήμης, μυστηριακά γιορτάζουν αυτό που γιόρταζε όλη η ανθρωπότητα πριν:
τη νίκη του Φωτός επί του Σκότους.
2. Το Ηλιοστάσιο: Το Φως που Ξαναγεννιέται
Στις 21–22 Δεκεμβρίου, ο Ήλιος «σταματά» στην χαμηλότερη πορεία του.
Η νύχτα είναι πιο μεγάλη από κάθε άλλη στιγμή του χρόνου.
Η φύση παγώνει, η ζωή αναστέλλεται, ο κόσμος βουτά στο σκοτάδι.
Κι όμως, εκεί ακριβώς γεννιέται η ελπίδα.
Το ηλιοστάσιο δεν τιμά τη νύχτα, αλλά την στροφή.
Την επόμενη κιόλας ημέρα, το Φως αρχίζει να αυξάνεται.
Οι αρχαίοι λαοί δεν το έβλεπαν ως αστρονομία μόνο,
αλλά ως θεϊκό δράμα:
-
το σκοτάδι κορυφώνεται,
-
ο Χρόνος σταματά,
-
ο Ήλιος πεθαίνει συμβολικά,
-
και ανασταίνεται.
Αυτό ακριβώς το «θαύμα» γίνεται κάθε χρόνο.
Και κάθε χρόνο γιορτάζεται.
3. Sol Invictus, Μίθρας, Διόνυσος, Ωρος: Το Ηλιακό Αρχέτυπο
Πριν από τον Χριστιανισμό υπήρξε ένας κοινός παγκόσμιος πυρήνας:
Ο Ήλιος ως Θεός – Σωτήρας.
-
Στους Ρωμαίους: Sol Invictus (Ανίκητος Ήλιος)
-
Στους Πέρσες: Μίθρας (γεννημένος 25 Δεκεμβρίου σε σπήλαιο)
-
Στους Έλληνες: Διόνυσος – Ηλιακός και Φωτοδότης
-
Στους Αιγυπτίους: Ώρος, γιος του Φωτός
Όλοι αυτοί οι θεοί γιορτάζονταν στην ίδια κομβική στιγμή:
το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως.
Όταν ο Χριστιανισμός θεσμοθετεί γιορτή για τη Γέννηση του Χριστού,
την τοποθετεί ακριβώς σε αυτό το σημείο:
στην ημέρα που ο Ήλιος νικά.
Το μήνυμα λοιπόν προηγείται της θρησκείας:
το Φως δεν νικιέται.
4. Ο Χριστός ως Ήλιος της Δικαιοσύνης
Η ίδια η χριστιανική παράδοση υιοθετεί πλήρως τον ηλιακό συμβολισμό:
-
«Ἐγώ εἰμι τὸ Φῶς τοῦ κόσμου.» (Ιω. 8:12)
-
«ἀνατείλει ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης» (Μαλαχίας 4:2)
-
«Φῶς ἐκ Φωτός» στο Σύμβολο της Πίστεως
Ο Χριστός δεν παρουσιάζεται ως δάσκαλος μόνο,
αλλά ως Φως που επιστρέφει.
Όπως ο Ήλιος στο ηλιοστάσιο,
ο Χριστός στο Χριστιανικό δράμα:
-
κατέρχεται στο σκοτάδι
-
περνά τον «χειμώνα» της ύπαρξης και του θανάτου
-
και επανέρχεται ως Αναστάσιμο Φως
Οι δύο αφηγήσεις δεν είναι αντίθετες,
αλλά διαφορετικές όψεις της ίδιας κοσμικής αλήθειας.
5. Γιατί ο Χριστιανισμός «επικάλυψε» το Ηλιακό Μυστήριο
Δεν το έκανε από αντιπαλότητα, αλλά από συνέχεια.
Η νέα θρησκεία χρειάστηκε να μιλήσει σε έναν κόσμο που ήδη κατανοούσε:
-
την πτώση του φωτός
-
τη μάχη με το σκοτάδι
-
την αναγέννηση
Δεν εισάγει νέο μήνυμα∙
ξηλώνει το πέπλο και εσωτερικεύει το παλιό:
Δεν γιορτάζουμε πλέον τον ήλιο του ουρανού,
αλλά τον ήλιο της ψυχής.
Δεν λατρεύουμε τον αστρικό κύκλο,
αλλά το πνευματικό του αρχέτυπο.
6. Τα Χριστούγεννα ως Μυστήριο Φωτός, όχι κτήματα θρησκείας
Αν ξεγυμνώσουμε τη γιορτή από δόγματα,
τι μένει;
-
Γέννηση
-
Επανεκκίνηση
-
Ελπίδα
-
Ανόρθωση
-
Φως μέσα στο σκοτάδι
Αυτά δεν είναι χριστιανικά μόνο.
Είναι ανθρώπινα.
Παγκόσμια.
Αιώνια.
Γι’ αυτό τα Χριστούγεννα τα γιορτάζουν και μη πιστοί.
Γι’ αυτό η γιορτή αντέχει.
Γι’ αυτό δεν εξαντλείται.
7. Το Σπήλαιο, η Νύχτα και το Άστρο
Η εικόνα της Γέννησης:
-
νύχτα
-
σπήλαιο
-
φάτνη
-
άστρο
δεν είναι ιστορική καταγραφή μόνο,
αλλά μυητικό σύμβολο.
Το σπήλαιο = μήτρα της γης
Η νύχτα = κάθοδος στο σκοτάδι
Το άστρο = η επιστροφή του Φωτός
Είτε πρόκειται για Μίθρα στα παλιά μυστήρια,
είτε για Χριστό στη Βηθλεέμ,
ο τόπος της γέννησης είναι μέσα στο σκοτάδι,
γιατί μόνο εκεί το Φως φαίνεται.
Το άστρο είναι η αποκάλυψη:
η στιγμή που ο κόσμος ξυπνά και βλέπει το Φως να επιστρέφει.
8. Η Νίκη του Φωτός ως Πνευματική Πράξη
Τα Χριστούγεννα δεν είναι εορτή «χαράς» μόνο.
Είναι εορτή νίκης.
Όχι στρατιωτικής, αλλά υπαρξιακής.
-
Νίκη της ζωής επί του φόβου
-
Νίκη της ελπίδας επί της παραίτησης
-
Νίκη του Φωτός επί του ίδιου του μηδενός
Οι αρχαίοι τελετουργοί τιμούσαν τον ήλιο,
γιατί δίδασκε αυτή την αλήθεια.
Ο χριστιανισμός τού έδωσε πρόσωπο,
για να μη μείνει η αλήθεια αφηρημένη.
9. Γιατί το Φως Νικά Πάντα
Το σκοτάδι δεν έχει ύπαρξη από μόνο του·
είναι απουσία φωτός.
Το Φως επομένως δεν «πολεμά».
Αρκεί να εμφανιστεί.
Αυτό γιορτάζουμε:
ότι η ζωή, η συνείδηση, η αγάπη, η θέωση
δεν επιβάλλονται με σύγκρουση,
αλλά με αποκάλυψη.
Η νίκη του Φωτός δεν είναι μάχη,
είναι επαναφορά.
10. Τι Πραγματικά Γιορτάζουμε: Η Γέννηση Μέσα Μας
Ανεξάρτητα από δόγμα, θρησκεία, παράδοση:
Τα Χριστούγεννα γιορτάζουν αυτό το σημείο που:
-
ο άνθρωπος θυμάται
-
το Φως ανατέλλει
-
η ψυχή αναγεννάται
Δεν αφορά μόνο τον Χριστό,
αλλά τον χριστό μέσα στην ψυχή,
το σημείο εκείνο όπου ο άνθρωπος γίνεται ικανός
να δεχτεί την επιστροφή της επίγνωσης.
Όπως ο Ήλιος στο ηλιοστάσιο,
έτσι κι εμείς:
πέφτουμε,
παγώνουμε,
χάνομαι το νόημα.
Και ύστερα,
ανεπαίσθητα,
η μέρα μεγαλώνει.
Το Φως επιστρέφει.
11. Συμπέρασμα: Το Υπέρτατο Μυστήριο της Γέννησης
Τι πραγματικά γιορτάζουμε λοιπόν τα Χριστούγεννα;
Όχι ένα γεγονός μόνο, αλλά μια κοσμική επανάληψη:
την βεβαιότητα ότι,
ακόμα κι όταν ο κόσμος βυθίζεται στο σκοτάδι,
το Φως δεν χάνεται.
Μόνο κρύβεται για λίγο,
για να επιστρέψει νικηφόρο.
Δεν γιορτάζουμε την εξουσία μιας θρησκείας,
αλλά την αρχέγονη και αιώνια νίκη της ζωής.
Τα Χριστούγεννα είναι Ηλιοστάσιο της ψυχής.
Κάθε φορά που ανατέλλει το Φως,
κάθε φορά που γεννιέται μέσα μας ελπίδα,
κάθε φορά που θυμόμαστε ποιοι είμαστε —
εκεί γιορτάζουμε.
Εκεί γινόμαστε άνθρωποι.
Εκεί νικά ο Ήλιος.
✨ Επίλογος
Το Φως δεν ανήκει σε θρησκεία.
Είναι η ίδια η ουσία της συνείδησης.
Και τα Χριστούγεννα μας θυμίζουν,
με τρόπο μυστικό, αρχέγονο και αιώνιο:
Το Φως νικά.
Πάντα.
Ακόμα κι όταν μοιάζει χαμένο.
