Από το ένστικτο επιβίωσης στη συνειδητή κυριαρχία του εαυτού
Εισαγωγή – Ο φόβος δεν είναι ο εχθρός σου
Ο φόβος είναι ίσως το πιο παρεξηγημένο συναίσθημα του ανθρώπου. Τον θεωρούμε εχθρό, αδυναμία, εμπόδιο. Τον κρύβουμε, τον καταπιέζουμε, τον ντρεπόμαστε. Κι όμως, ο φόβος δεν εμφανίστηκε στη ζωή μας για να μας καταστρέψει. Εμφανίστηκε για να μας προστατεύσει.
Ο άνθρωπος δεν φοβάται επειδή είναι αδύναμος. Φοβάται επειδή είναι ζωντανός, ευάλωτος, συνειδητός. Ο φόβος είναι ένα αρχέγονο σύστημα συναγερμού, μια εσωτερική φωνή που λέει: «Πρόσεχε». Το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη του φόβου. Το πρόβλημα είναι η άγνοια του πώς να τον διαχειριστούμε.
Όταν ο φόβος μένει ασυνείδητος, γίνεται δεσμώτης. Όταν όμως γίνει κατανοητός, μεταμορφώνεται σε δύναμη. Σε εγρήγορση. Σε σοφία. Σε αποφασιστικότητα.
Αυτό το άρθρο δεν θα σου πει πώς να «μην φοβάσαι». Θα σου δείξει πώς να χρησιμοποιήσεις τον φόβο ως καύσιμο εσωτερικής εξέλιξης.
1. Τι είναι πραγματικά ο φόβος
Ο φόβος δεν είναι μία ενιαία εμπειρία. Είναι ένα σύμπλεγμα σωματικών, συναισθηματικών και νοητικών αντιδράσεων.
Στο σώμα, ο φόβος ενεργοποιεί το νευρικό σύστημα. Η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα, η αναπνοή γίνεται ρηχή, οι μύες σφίγγουν. Το σώμα προετοιμάζεται για δράση.
Στο συναίσθημα, ο φόβος γεννά αγωνία, αβεβαιότητα, ένταση.
Στον νου, ο φόβος δημιουργεί σενάρια: «Κι αν αποτύχω;», «Κι αν απορριφθώ;», «Κι αν χάσω τον έλεγχο;».
Το κρίσιμο σημείο είναι το εξής:
ο φόβος δεν αφορά πάντα τον πραγματικό κίνδυνο, αλλά την ερμηνεία του νου.
Ο σύγχρονος άνθρωπος σπάνια κινδυνεύει άμεσα σωματικά. Κι όμως φοβάται διαρκώς. Όχι τον θάνατο, αλλά την απόρριψη. Όχι την πείνα, αλλά την αποτυχία. Όχι τον εχθρό, αλλά την έκθεση.
Ο φόβος, λοιπόν, μετακινήθηκε από το εξωτερικό πεδίο στο εσωτερικό.
2. Οι μορφές του φόβου στη σύγχρονη ζωή
Για να μετατρέψεις τον φόβο σε δύναμη, πρέπει πρώτα να τον αναγνωρίσεις στις πραγματικές του μορφές.
Φόβος αποτυχίας
Ο φόβος ότι δεν θα τα καταφέρεις. Ότι θα εκτεθείς. Ότι θα επιβεβαιώσεις τις αμφιβολίες σου.
Φόβος απόρριψης
Ο φόβος ότι δεν θα σε αγαπήσουν, δεν θα σε δεχτούν, δεν θα σε αναγνωρίσουν.
Φόβος απώλειας ελέγχου
Ο φόβος του άγνωστου, της αλλαγής, της αβεβαιότητας.
Φόβος ευθύνης
Ο φόβος να πάρεις θέση, να αναλάβεις το κόστος των επιλογών σου.
Φόβος του εαυτού
Ο πιο βαθύς φόβος: να αντικρίσεις ποιος πραγματικά είσαι, χωρίς ρόλους και προσχήματα.
Αυτός ο τελευταίος φόβος είναι και η μεγαλύτερη πύλη δύναμης.
3. Ο φόβος στην ελληνική φιλοσοφία
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν θεωρούσαν τον φόβο ντροπή. Τον θεωρούσαν πάθος, δηλαδή δύναμη που χρειάζεται παιδεία.
Για τους Στωικούς, ο φόβος γεννιέται από λανθασμένες κρίσεις. Δεν φοβόμαστε τα πράγματα, αλλά τις ιδέες που σχηματίζουμε γι’ αυτά.
Ο Επίκτητος ήταν σαφής:
«Δεν μας ταράσσουν τα πράγματα, αλλά οι απόψεις μας περί των πραγμάτων».
Ο Αριστοτέλης μίλησε για το θάρρος όχι ως απουσία φόβου, αλλά ως σωστή στάση απέναντι στον φόβο. Θάρρος είναι να φοβάσαι αυτό που πρέπει, όσο πρέπει, και να πράττεις παρ’ όλα αυτά.
Ο Πλάτων συνέδεσε τον φόβο με το άλογο μέρος της ψυχής. Όταν ο νους κυβερνά, ο φόβος γίνεται σύμμαχος. Όταν ο νους απουσιάζει, ο φόβος γίνεται τύραννος.
4. Ο φόβος ως ενέργεια
Ο φόβος είναι ενέργεια. Δεν είναι στατικός. Δεν είναι ιδέα. Είναι δύναμη που κινείται μέσα σου.
Κάθε φορά που φοβάσαι, το σώμα σου παράγει τεράστια ποσότητα ενέργειας. Το ερώτημα είναι: πού πηγαίνει αυτή η ενέργεια;
Αν την αφήσεις ανεξέλεγκτη, γίνεται πανικός, άγχος, παράλυση.
Αν την καταπιέσεις, γίνεται εσωτερική φθορά.
Αν όμως τη διοχετεύσεις συνειδητά, γίνεται δύναμη δράσης.
Οι πολεμιστές όλων των εποχών γνώριζαν κάτι απλό:
ο φόβος πριν τη μάχη είναι φυσικός. Η διαφορά δεν είναι ποιος δεν φοβάται, αλλά ποιος μετατρέπει τον φόβο σε συγκέντρωση.
5. Η σκιά του φόβου – Ιουνγκιανή προσέγγιση
Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, ο φόβος συχνά κρύβει κομμάτια του εαυτού μας που έχουμε απορρίψει. Αυτή είναι η Σκιά.
Φοβόμαστε:
-
τη δύναμή μας, γιατί φέρνει ευθύνη
-
την επιθυμία μας, γιατί συγκρούεται με κανόνες
-
την αλήθεια μας, γιατί μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας
Ο φόβος λειτουργεί σαν φύλακας της πύλης. Όπου υπάρχει έντονος φόβος, υπάρχει και ανεκμετάλλευτη δύναμη.
Αντί να ρωτάς «πώς να εξαφανίσω τον φόβο;», ρώτησε:
«Τι προστατεύει αυτός ο φόβος;»
6. Πρακτικό βήμα πρώτο: Παρατήρηση χωρίς ταύτιση
Το πρώτο βήμα μετατροπής του φόβου σε δύναμη είναι η παρατήρηση.
Όταν εμφανίζεται ο φόβος:
-
μην τον πολεμάς
-
μην τον κρίνεις
-
μην προσπαθείς να τον εξαφανίσεις
Παρατήρησέ τον στο σώμα. Πού σφίγγει; Πώς αναπνέεις;
Παρατήρησέ τον στον νου. Τι ιστορία λέει;
Αυτή η απλή πράξη δημιουργεί απόσταση. Και η απόσταση γεννά ελευθερία.
7. Πρακτικό βήμα δεύτερο: Ονομασία
Ο ανώνυμος φόβος είναι πανίσχυρος. Ο ονοματισμένος φόβος χάνει τη μισή του δύναμη.
Μην λες «φοβάμαι». Πες:
-
«φοβάμαι την απόρριψη»
-
«φοβάμαι την αποτυχία»
-
«φοβάμαι να φανώ»
Η σαφήνεια μετατρέπει το χάος σε πεδίο εργασίας.
8. Πρακτικό βήμα τρίτο: Ανάληψη δράσης
Ο φόβος δεν νικιέται με σκέψη. Νικιέται με πράξη σε μικρή κλίμακα.
Όχι ηρωικές πράξεις. Μικρά, σταθερά βήματα.
Κάθε φορά που δρας ενώ φοβάσαι, επαναπρογραμματίζεις το νευρικό σου σύστημα.
Ο εγκέφαλος μαθαίνει: «Μπορώ να το αντέξω».
9. Ο φόβος ως πυξίδα ζωής
Παράδοξο αλλά αληθινό:
ο φόβος δείχνει συχνά τον δρόμο προς την εξέλιξη.
Αυτό που σε φοβίζει βαθιά, συχνά είναι αυτό που χρειάζεται να κατακτήσεις. Όχι για να αποδείξεις κάτι, αλλά για να γίνεις πιο ολόκληρος.
10. Από τον φόβο στην εσωτερική κυριαρχία
Η πραγματική δύναμη δεν είναι η απουσία φόβου. Είναι η ικανότητα να στέκεσαι μέσα στον φόβο χωρίς να διαλύεσαι.
Αυτό είναι εσωτερική κυριαρχία.
Αυτό είναι ωριμότητα.
Αυτό είναι αυτοβελτίωση στην βαθύτερη ελληνική της έννοια: παιδεία της ψυχής.
Επίλογος – Ο φόβος ως δάσκαλος
Ο φόβος δεν ήρθε στη ζωή σου για να σε μικρύνει. Ήρθε για να σε εκπαιδεύσει.
Όσο τον αποφεύγεις, σε κυνηγά.
Όταν τον κοιτάς, σε σέβεται.
Όταν τον κατανοείς, σε υπηρετεί.
Η δύναμη δεν γεννιέται στην άνεση. Γεννιέται στη συνειδητή αντιμετώπιση του φόβου.
Και κάθε φορά που μετατρέπεις τον φόβο σε παρουσία, κάνεις ένα βήμα πιο κοντά στον καλύτερο εαυτό σου.
