Ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στη χριστολογία του Οδυσσέα Ελύτη
1. Εισαγωγή: Ο Χριστός πέρα από τα δόγματα
Για τον Οδυσσέα Ελύτη, ο Χριστός δεν είναι ιστορικός ή θεολογικός χαρακτήρας περιορισμένος από δόγματα και κανόνες. Είναι το Φως που υπενθυμίζει στον άνθρωπο την ουράνια του καταγωγή, η ακτίνα που φωτίζει την ψυχή και επαναφέρει την επαφή της με το Θείο. Ο Χριστός του Ελύτη δεν ήρθε για να επιβάλει πίστη, αλλά για να ξαναθυμίσει στον άνθρωπο την εσωτερική αλήθεια και το κάλλος του κόσμου.
Ο ποιητής τον βλέπει ως δημιουργική παρουσία, που ενώνει τον ουρανό με τη γη, το πνεύμα με τη σάρκα, την Ελλάδα με το άκτιστο Φως. Δεν ενδιαφέρεται για την ίδρυση εκκλησίας ή θρησκευτικών κανόνων· ενδιαφέρεται για το Φως που γεννιέται μέσα στον άνθρωπο, που ανασταίνει και καθαγιάζει κάθε πλευρά της ύπαρξης.
2. Το θαύμα της Ενανθρώπισης ως κοσμική πράξη
Στον κόσμο του Ελύτη, η Ενανθρώπιση δεν είναι απλώς ιστορικό γεγονός· είναι κοσμική πράξη Μνήμης και Φωτός. Ο Χριστός έρχεται για να θυμίσει στον άνθρωπο ότι ο κόσμος δεν είναι φυλακή, αλλά κήπος γεμάτος δυνατότητες. Η σάρκα και η ψυχή δεν είναι περιορισμοί, αλλά μέσα όπου το Άκτιστο Φως μπορεί να ακτινοβολήσει.
Με αυτή την έννοια, κάθε αυγή, κάθε κύμα που χτυπά στα βράχια του Αιγαίου, κάθε φύλλο που φωτίζεται από τον ήλιο, είναι μικρές αναστάσεις του Φωτός. Ο Χριστός του Ελύτη είναι η δύναμη που ξαναγεννά τα πάντα, υπενθυμίζοντας ότι κάθε πράξη αγάπης, κάθε βλέμμα καθαρό, κάθε στιγμή δημιουργίας είναι μια μορφή θείας μυσταγωγίας.
3. Η θρησκεία και το Φως
Ο ποιητής ξεχωρίζει ανάμεσα στη θρησκεία ως θεσμός και τον Χριστό ως Φως. Η θρησκεία συχνά περιορίζει και φοβίζει, ενώ το Φως του Χριστού δεν φοβάται τη ζωή. Στον Ελύτη, ο Χριστός περπατά πάνω στα κύματα, μιλά τη γλώσσα των ανθρώπων και των άστρων, και μεταμορφώνει την καθημερινότητα σε μυστήριο.
Εδώ δεν υπάρχει φόβος, ούτε τιμωρία· υπάρχει δημιουργία, Αγάπη και ανάταση. Ο Χριστός γίνεται το ενωτικό στοιχείο που συνδέει τον άνθρωπο με το Φως, τον κόσμο με τον ουρανό, την ύλη με το πνεύμα.
4. Η Ελλάδα, η ποίηση και η μνήμη του Φωτός
Για τον Ελύτη, η Ελλάδα είναι μήτρα του Φωτός. Μέσα της αναδύεται ο Χριστός, όχι ως δόγμα ή θεσμός, αλλά ως ζωντανό Φως που αγγίζει τον άνθρωπο και τον κόσμο. Η ποίηση γίνεται το μέσο της μυσταγωγίας· η ομορφιά γίνεται προσευχή και η Ελλάδα τόπος θεοφάνειας.
Ο Χριστός του Ελύτη είναι Μνήμη Φωτός. Ο άνθρωπος που θυμάται το Φως μέσα του ανασταίνεται, και έτσι η πίστη δεν είναι δόγμα, αλλά προσωπική εμπειρία του Θείου, μια συνεχής υπενθύμιση ότι το Φως υπάρχει και ζει.
5. Επίλογος: Το Φως υπερβαίνει κάθε δόγμα
Η φράση του Ελύτη — «Ο Χριστός δεν ήρθε να ιδρύσει θρησκεία· ήρθε να θυμίσει το Φως» — είναι το πιο πυκνό συμπύκνωμα της ελληνικής μυσταγωγίας του φωτός. Ο Χριστός δεν είναι θεσμός, δεν είναι φόβος, δεν είναι δόγμα· είναι Φως που γεννιέται, Φως που καθαγιάζει, Φως που ενώνει.
Η Ελλάδα, η ψυχή και η ποίηση συναντούν μέσα του το Άκτιστο, και κάθε άνθρωπος που ανοίγει την καρδιά του θυμάται το Φως, μεταμορφώνεται και συμμετέχει στη θεία αναγέννηση. Ο Χριστός του Ελύτη δεν έρχεται να διδάξει κανόνες, αλλά να θυμίσει το Φως που πάντα υπήρχε μέσα στην ανθρώπινη καρδιά και στη φύση.
Ελληνική επιρροή στον Γκαίτε: Η ανάγκη για ελληνική αναγέννηση
