🔹 Εισαγωγή: Η πολιτική σκιά της «ελευθερίας των αγορών»
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η Ευρώπη οικοδόμησε τον εαυτό της πάνω στο αφήγημα του «τέλους της Ιστορίας». Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων έδωσαν την ψευδαίσθηση πως ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, με τη δημοκρατία ως συνοδευτικό του πρόσωπο, αποτελούσε το οριστικό στάδιο του πολιτισμού. Όμως, πίσω από την πρόσοψη της ελευθερίας των αγορών, η Ευρώπη εγκλωβίστηκε σε μια ύβρη: την πεποίθηση πως η κοινωνία μπορεί να υπάρξει χωρίς ψυχή, πως οι άνθρωποι μπορούν να αντικατασταθούν από δείκτες, και πως η Ιστορία έχει πράγματι τελειώσει.
Η πραγματικότητα αποδείχθηκε διαφορετική. Μέσα στα ερείπια της οικονομικής ανισότητας, της πολιτικής αδιαφορίας και της πολιτισμικής αποξένωσης, γεννήθηκε το τέρας του Αντίλογου· το φάντασμα της Ακροδεξιάς, που σαρώνει πια ολόκληρη την ήπειρο.
🔹 1. Η Νεοφιλελεύθερη Ύβρις: Η οικονομία χωρίς πρόσωπο
Η νεοφιλελεύθερη σκέψη, όπως διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του 1980 και ενισχύθηκε με την παγκοσμιοποίηση, μετέτρεψε τον πολίτη σε καταναλωτή και τη δημοκρατία σε τεχνικό σύστημα διαχείρισης. Οι αξίες του συλλογικού ανήκειν, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της πολιτισμικής συνέχειας θεωρήθηκαν αναχρονιστικές.
Το άτομο έγινε ο απόλυτος φορέας αξίας· όχι ως πρόσωπο εντός κοινωνίας, αλλά ως μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης.
Η Ύβρις έγκειται ακριβώς εδώ: στην αντικατάσταση του Ανθρώπου από την Οικονομία, του Πνεύματος από τον Δείκτη, της Πατρίδας από το Χρηματιστήριο. Όμως, κάθε ύβρις στην Ιστορία καλεί και τη Νέμεση της. Και η Νέμεση του νεοφιλελευθερισμού είναι η πολιτική αντιστροφή του: η στροφή προς τον λαϊκισμό, την εθνική αυτάρκεια, την ακραία ταυτότητα.
🔹 2. Ο Άνθρωπος χωρίς Ρίζες: Το Κενό που Γέννησε τον Λαϊκισμό
Όταν οι λαοί στερούνται το αίσθημα του ανήκειν, αναζητούν νοήματα που υπερβαίνουν τη λογική της αγοράς. Η αποβιομηχάνιση, η μαζική μετανάστευση, η ψηφιακή ανασφάλεια και η πολιτική απόσταση των ελίτ δημιούργησαν έναν ψυχικό κενό χώρο, όπου η ακροδεξιά βρήκε πρόσφορο έδαφος.
Η γλώσσα της δεν είναι πια μόνο ρατσιστική· είναι υπαρξιακή. Υπόσχεται επανασύνδεση με την Πατρίδα, με το Έθνος, με την Ταυτότητα — όχι κατ’ ανάγκην ως πολιτικό πρόγραμμα, αλλά ως συναισθηματική λύτρωση απέναντι σε έναν κόσμο που φαίνεται να έχει ξεχάσει τον άνθρωπο.
Όπου ο νεοφιλελεύθερος βλέπει αριθμούς, ο ακροδεξιός μιλά για ψυχές. Όπου ο πρώτος υπόσχεται ανάπτυξη, ο δεύτερος υπόσχεται επανένταξη — μια ψευδομυστική αποκατάσταση του ανθρώπου μέσα σε έναν χαμένο κόσμο.
🔹 3. Η Πολιτική του Κενού και ο Θάνατος της Ιδεολογίας
Η αποπολιτικοποίηση των κοινωνιών υπήρξε το λίπασμα της ακροδεξιάς. Τα μεγάλα κόμματα του Κέντρου, τόσο της Δεξιάς όσο και της Αριστεράς, υιοθέτησαν τον ίδιο τεχνοκρατικό λόγο: σταθερότητα, δημοσιονομική πειθαρχία, ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Όμως, χωρίς αντίλογο, δεν υπάρχει διάλογος. Και χωρίς διάλογο, η δημοκρατία πεθαίνει.
Οι κοινωνίες άρχισαν να διψούν για σύγκρουση, για νόημα, για πίστη. Και τότε εμφανίστηκαν τα νέα πολιτικά μορφώματα που υποσχέθηκαν να «μιλήσουν αληθινά», να «δώσουν φωνή στον λαό». Από το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία ως την AfD στη Γερμανία και τη Lega στην Ιταλία, το κοινό νήμα είναι ένα: η αντίδραση στην ανωνυμία.
🔹 4. Ο Αντίλογος ως Αναγκαιότητα: Η Επιστροφή του Πολιτικού Πνεύματος
Η άνοδος της Ακροδεξιάς, όσο επικίνδυνη κι αν είναι, αποτελεί επίσης σύμπτωμα αφύπνισης. Ο άνθρωπος δεν αντέχει να ζει μέσα στην πνευματική απάθεια του τεχνοκρατικού παραδείσου. Χρειάζεται νόημα, κάλεσμα, αίσθημα ιερής αποστολής.
Το ζητούμενο δεν είναι να καταπνιγεί ο Αντίλογος, αλλά να μεταμορφωθεί· να μετατραπεί από οργή σε συνειδητό λόγο, από φόβο σε σοφία.
Η Ευρώπη πρέπει να ξαναβρεί το Πνεύμα του Ανθρώπου που την ίδρυσε: το ελληνικό μέτρο, τη ρωμαϊκή ευθύνη, τη χριστιανική καρδιά. Μόνο έτσι η δημοκρατία θα μπορέσει να ξανασυνδεθεί με το ιερό της θεμέλιο, το δικαίωμα του ανθρώπου να ανήκει και να νοηματοδοτεί τον κόσμο.
🔹 Επίλογος: Από την Ύβρη στη Μετάνοια
Η νεοφιλελεύθερη ύβρις υπήρξε η ψευδαίσθηση μιας κοινωνίας χωρίς ψυχή. Η ακροδεξιά αντίδραση είναι το σύμπτωμα μιας ψυχής που επιστρέφει, αλλά πληγωμένη, θυμωμένη, παραμορφωμένη.
Η αληθινή λύση δεν βρίσκεται ούτε στον τεχνοκρατικό ουτοπισμό ούτε στον εθνικιστικό ρομαντισμό, αλλά σε μια νέα αναγέννηση του Πνεύματος, όπου η Οικονομία θα υπηρετεί τον Άνθρωπο και όχι το αντίστροφο.
Η Ευρώπη πρέπει να θυμηθεί ξανά το μέτρο του Ελληνισμού: ότι κάθε Ύβρις —πολιτική, οικονομική ή πνευματική— έχει ανάγκη τη Νέμεσή της για να οδηγηθεί στην Κάθαρση.
Ίσως, λοιπόν, η άνοδος της Ακροδεξιάς να μην είναι το τέλος της Ευρώπης, αλλά η αρχή μιας αυτογνωσίας που άργησε πολύ να έρθει.
