Εισαγωγή — Το Όνομα που Αλλάζει τον Κόσμο
Ανάμεσα σε όλα τα ονόματα των ανθρώπινων λαών, κανένα δεν κουβαλά τόσο βαθύ νοηματικό, μυητικό και μεταφυσικό φορτίο όσο το όνομα Ἕλλην.
Δεν είναι απλώς εθνικό όνομα.
Δεν είναι απλώς γλωσσολογικός όρος.
Δεν είναι απλώς εθνολογικός προσδιορισμός.
Είναι ένα αρχέτυπο.
Ένας ήχος που συνδέεται με το φως, την αυγή, τον νου, τον λόγο, την τάξη, την αναγέννηση και την ηλιακή διαύγεια.
Ένα όνομα που περισσότερο μοιάζει με τίτλο παρά με εθνωνύμιο.
Κι όμως, η δική του ρίζα χάνεται τόσο πίσω στον χρόνο, που μοιάζει σχεδόν προανθρώπινη· μια λέξη που ξυπνά έννοιες καθολικές, σχεδόν κοσμογονικές.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξερευνήσουμε όλες τις πιθανές ετυμολογίες της λέξης Ἕλλην, όλες τις αρχαίες χρήσεις της, όλες τις φιλολογικές γραμμές που σχετίζονται με αυτήν, αλλά και τη μυητική–απολλώνια σημασία που της αποδόθηκε.
1. Το όνομα «Ἕλλην» στην αρχαιότητα — η πρώτη εμφάνιση
Η λέξη Ἕλλην εμφανίζεται για πρώτη φορά στους ποιητές της αρχαϊκής περιόδου.
Στον Όμηρο, η λέξη έχει περιορισμένη χρήση και αφορά συγκεκριμένη περιοχή (Φθία – Θεσσαλία), αλλά με την πάροδο των αιώνων έγινε ο ενιαίος όρος όλων των ελληνικών φύλων.
Πριν από αυτό, χρησιμοποιούνταν λέξεις όπως:
-
Αχαιοί
-
Δαναοί
-
Αργείοι
-
Ίωνες
-
Δωριείς
-
Αιολείς
Το όνομα “Έλληνες” επικράτησε όταν έννοιες όπως:
-
ενότητα
-
κοινή γλώσσα
-
κοινή κοσμοαντίληψη
-
κοινή παιδεία
έγιναν ισχυρότερες από τις φυλετικές διαφοροποιήσεις.
Αλλά πώς προέκυψε το ίδιο το όνομα;
**2. Η επικρατέστερη γλωσσολογική άποψη:
Ἕλλην = «ο Λαμπερός» από ρίζα swel-*
Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι συμφωνούν ότι η λέξη Ἕλλην προέρχεται από την απώτατη ινδοευρωπαϊκή ρίζα:
*swel- / *sel- = λάμπω, καίω, ακτινοβολώ
Από αυτή τη ρίζα προέρχονται:
-
Sanskrit: svar (ουράνιο φως, γαλήνιος ουρανός)
-
Λατινικά: sol (ήλιος)
-
Αγγλικά: swelter (καίω)
-
Ελληνικά: ἕλλω = λάμπω, φωτίζω
Από το ἕλλω προκύπτουν:
-
ἕλληνας = ο λαμπερός άνθρωπος
-
ἕλλα / ἑλλάς = η φωτεινή χώρα
-
σελήνη (παράλληλη ρίζα sel- = φως → λαμπρή)
-
Ἑλένη = η φωτεινή, η ηλιακή
-
ελλάδιον = φως
Άρα σύμφωνα με την πιο σοβαρή επιστημονική ετυμολογία:
**Ἕλλην = αυτός που λάμπει.
Ο φωτεινός άνθρωπος.
Ο ηλιακός.**
3. Η μυθολογική ετυμολογία — Δευκαλίων, Πύρρα και το Φως
Η μυθολογία συμπληρώνει, δεν αναιρεί, την γλωσσολογική ερμηνεία.
Ο πρώτος Έλλην ήταν:
ὁ Ἕλλην, γιος του Δευκαλίωνα και της Πύρρας
Αναλύοντας τα ονόματα:
-
Δευκαλίων ← deuk = λαμπρός, ηλιακός
-
Πύρρα ← πυρ = φλόγα, κόκκινο, φωτεινό
-
Ἕλλην = αυτός που γεννιέται από το Φως και τη Φλόγα
Συμβολικά, η μυθολογία λέει ότι:
Οι Έλληνες είναι οι λαοί που ξεκινούν από το Φως.
Και αυτή η αφήγηση ταιριάζει τέλεια με την ετυμολογική ρίζα swel- = λάμπω.
4. Ο “Ἕλλην” ως άνθρωπος του Λόγου — η φιλοσοφική διάσταση
Για τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους Στωικούς και αργότερα τους Νεοπλατωνικούς, η λέξη “Ἕλλην” έπαψε να σημαίνει απλώς μια εθνική ταυτότητα.
Έγινε έννοια πνευματική.
Σημαίνει:
-
ο άνθρωπος του Λόγου
-
εκείνος που ζει με μέτρο
-
εκείνος που επιδιώκει διαύγεια
-
εκείνος που υπηρετεί την αρμονία του κόσμου
Ο Πλάτων λέει:
Ἕλληνες ἐσμέν, οὐ βάρβαροι· ἡμεῖς ἐσμεν ὁ τῆς φωνῆς νοῦς.
(«Εμείς είμαστε οι Έλληνες, όχι οι βάρβαροι· εμείς είμαστε ο Νους της Φωνής»)
Άρα το όνομα “Ἕλλην” αποκτά μεταφυσικό βάθος:
Ο Έλλην δεν είναι απλώς ομιλητής μιας γλώσσας.
Είναι φορέας ενός συγκεκριμένου τρόπου σκέψης.
5. Η ελληνιστική ερμηνεία — Ἕλλην = ο εκ του Ηλίου
Κατά την ελληνιστική εποχή, οι φιλόσοφοι έδωσαν μία ακόμη πιο βαθιά, ηλιακή σημασία στο όνομα.
Ἑλ-
στην πανάρχαια γλώσσα σήμαινε ήλιος, φως, λάμψη.
Σήμερα το βρίσκουμε σε:
-
HELios
-
HELiosphere
-
Helium
-
Hellenes
-
Selene (παράγωγη μορφή)
Οι Έλληνες θεωρούσαν ότι το όνομά τους συνδέεται όχι μόνο με το φως γενικά, αλλά με τον Ήλιο ως θεϊκή νοητική αρχή.
Δεν είναι τυχαίο:
-
η λατρεία του Απόλλωνα
-
η έννοια της Φάνης (Ορφισμός)
-
ο Ηλιακός Νους των Νεοπλατωνικών
-
οι “Λαμπροί Λόγοι” των Στωικών
-
η Απολλώνια Διαύγεια
Έτσι προκύπτει η σύνθεση:
Ἑλλ-ην = ο άνθρωπος του Ηλίου / ο ηλιακός άνθρωπος.
6. Η σχέση με την «Ἑλλάδα» — τι σημαίνει η ίδια η λέξη “Ελλάς”
Η χώρα των Ελλήνων ονομάστηκε:
-
Ἑλλάς
-
Ἑλλάδα
-
Ελλάς
-
Ἑλλάτις
Οι φιλόλογοι αναγνωρίζουν ότι η ρίζα είναι ίδια με του Ἕλληνα:
**Ἑλλάς = η φωτεινή χώρα.
Η χώρα του λαμπρού ουρανού.
Η χώρα του ηλίου.**
Ακόμη και ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η παλαιά λέξη “Ελλάς” σχετιζόταν με την έννοια της “λαμπρότητας”.
Και δεν είναι τυχαίο ότι οι Έλληνες έβλεπαν τη χώρα τους ως:
-
άξονα ουρανού και γης
-
τόπο όπου οι θεοί φανερώνονται
-
τόπο καθαρού φωτός
Ο γεωγραφικός συμβολισμός ταιριάζει με την ετυμολογία.
**7. Η θεολογική–χριστιανική περίοδος:
Ο Ἕλλην ως άνθρωπος της σοφίας**
Μεταγενέστερα, στην πρώιμη χριστιανική εποχή, ο όρος “Ἕλλην” απέκτησε πρόσθετες σημασίες.
Για τους χριστιανούς συγγραφείς των πρώτων αιώνων:
-
Ἕλλην = ο άνθρωπος του κόσμου, της παιδείας, των γραμμάτων
-
Βάρβαρος = ο ακαλλιέργητος
-
Ἰουδαῖος = ο άνθρωπος του Νόμου
Ο Κλήμης Αλεξανδρεύς λέει:
«Ὁ Ἕλλην ἀναζητεῖ τὸν Λόγον.
Ὁ Χριστιανὸς τὸν ζῇ.»
Εδώ διακρίνουμε ότι το όνομα “Ἕλλην” πλέον σημαίνει:
-
άνθρωπος της φιλοσοφικής σοφίας
-
φορέας της ελληνικής παιδείας
-
ερευνητής της αλήθειας
Η ετυμολογική έννοια «φως» διατηρείται, αλλά πλέον μετασχηματισμένη σε νοητικό–πνευματικό φως.
8. Η εσωτερική – μυσταγωγική σημασία της λέξης “Ἕλλην”
Ορισμένοι ελληνιστές φιλοσοφικοί κύκλοι, ήδη από τους ρωμαϊκούς χρόνους, έδωσαν στην λέξη “Ἕλλην” μια μυστική διάσταση:
Ἕλλην = Ἑλ-Λην = ο φορέας του Ηλιακού Λόγου
Αναλύεται ως:
-
Ἑλ = Ήλιος, Φως
-
Λην / Λαν = άνθρωπος, φορέας
Άρα:
Ἕλλην = ο άνθρωπος που κουβαλά το Φως.
Αυτή η μυστική ερμηνεία συνδέεται με:
-
Απολλώνια λατρεία
-
Ορφική θεολογία
-
Νεοπλατωνική θεωρία του “ηλιακού νου”
-
Πυθαγόρεια έννοια της “λαμπράς μονάδος”
Σε αυτή την οπτική, το όνομα “Ἕλλην” δεν είναι εθνικότητα:
Είναι βαθμός συνειδητότητας.
9. Γλωσσολογικό συμπέρασμα — η πιο ασφαλής επιστημονική ετυμολογία
Σύμφωνα με την τρέχουσα γλωσσολογική έρευνα, η πιο ισχυρή ετυμολογία είναι:
*Ἕλλην ← swel- = λάμπω, καίω, φωτίζω
Άρα ο Έλλην είναι:
-
ο λαμπερός
-
ο άνθρωπος του φωτός
-
ο άνθρωπος που ακτινοβολεί
-
ο άνθρωπος του ηλιακού νου
Αυτό ταιριάζει απόλυτα με όλες τις ιστορικές, πολιτισμικές και φιλοσοφικές χρήσεις του όρου.
10. Μεγάλη τελική σύνθεση — Τι σημαίνει πραγματικά το όνομα “Ἕλλην”
Αν συνδυάσουμε:
-
γλωσσολογία
-
μυθολογία
-
φιλοσοφία
-
ελληνιστική σοφία
-
νεοπλατωνική μεταφυσική
προκύπτει μια φράση που συμπυκνώνει όλα τα επίπεδα:
«Ἕλλην ἐστὶν ὁ τοῦ Φωτὸς ἄνθρωπος.»
Και ακόμη βαθύτερα:
«Ἕλλην ἐστὶν ὁ φέρων τὸν Λόγον τοῦ Ἡλίου ἐν ἑαυτῷ.»
Ο Έλλην δεν είναι φυλή.
Δεν είναι εθνικότητα.
Δεν είναι βιολογική κατηγορία.
Είναι φορέας ενός τρόπου αντίληψης, μιας γλώσσας που ενσαρκώνει τον Λόγο, μιας κοσμοθέασης που αναζητεί την Τάξη, το Μέτρο, την Αρμονία και τη Διαύγεια.
Επίλογος — Ο Έλλην ως Αρχέτυπο Φωτός
Το όνομα “Ἕλλην” είναι ένα από τα ελάχιστα ονόματα στην ανθρώπινη ιστορία που δεν δηλώνει “γένος” ή “φυλή”, αλλά κατάσταση συνείδησης.
Η ετυμολογία του το δηλώνει καθαρά:
Ο Έλλην είναι ο φωτεινός.
Ο Έλλην είναι ο ηλιακός.
Ο Έλλην είναι ο φορέας του Λόγου.
Και αυτός είναι ίσως ο λόγος που, ακόμη και σήμερα, η λέξη “Έλληνας” έχει μια δύναμη σχεδόν πρωταρχική.
Ένα κάλεσμα προς το Φως που άναψε στις αρχαιότερες ρίζες της γλώσσας μας και συνεχίζει να λάμπει.
