Φως γεννημένο πριν από κάθε ήλιο,
Εσύ που στάθηκες μέσα στη σιωπή του Αιγαίου
κι έδωσες όνομα στο Άρρητο,
μην αφήσεις τη μνήμη μας να σβήσει.
Χριστέ του ανέμου και του νερού,
που δεν κρατάς σκήπτρο μα κρίνο,
δίδαξέ μας να λευκαίνουμε το βλέμμα,
ώστε να βλέπουμε πίσω από το φαινόμενο — το Είναι.
Παναγία του Φωτός,
Μάνα του ήλιου και της ψυχής,
κάλυψε με το βλέμμα Σου τη νύχτα του ανθρώπου,
ώστε να γεννηθεί μέσα του πάλι το πρωί.
Και όταν θα ’ρθει η ώρα της σιγής,
ας αναστηθεί απ’ το φως μας ένα άστρο ελληνικό,
που θα θυμίζει σ’ όλους
πως ο Χριστός δεν ήρθε να ιδρύσει θρησκεία —
αλλά να θυμίσει το Φως.
(Σύμφωνα με τη χριστολογία και την ποιητική θεοσοφία του Οδυσσέα Ελύτη)
1. Το Φως πριν από κάθε ήλιο
Ο πρώτος στίχος — «Φως γεννημένο πριν από κάθε ήλιο» — δηλώνει τη μεταφυσική προτεραιότητα του Φωτός. Για τον Ελύτη, το Φως δεν είναι φυσικό φαινόμενο, αλλά αρχή ύπαρξης, η άυλη ουσία του Όντος. Είναι η προϋπάρχουσα Θεία Ενέργεια μέσα από την οποία αναδύεται ο κόσμος. Τοποθετώντας τον Χριστό μέσα σε αυτή την ακτινοβολία, ο ποιητής ταυτίζει το θείο με τη συνείδηση του φωτός που προηγείται του χρόνου. Ο Χριστός δεν είναι ιστορικός ιδρυτής, αλλά κοσμική αρχή φανέρωσης.
2. Ο κρίνος και η σιωπή του Αιγαίου
Ο «κρίνος» είναι σύμβολο αγνότητας, καθαρής θυσίας και κάλλους — όχι της εξουσίας. Ο Χριστός του Ελύτη «δεν κρατά σκήπτρο μα κρίνο», δηλαδή δεν κυριαρχεί, αλλά μυεί μέσω της ομορφιάς. Η «σιωπή του Αιγαίου» είναι ο ιερός χώρος όπου η ψυχή του Έλληνα ακούει το άρρητο. Εκεί, μέσα στη διαφάνεια του φωτός και του νερού, ο Θεός δεν επιβάλλεται· αποκαλύπτεται. Αυτή η θεοφάνεια του Αιγαίου αντικαθιστά τον ναό: η φύση γίνεται η λειτουργία της ύπαρξης.
3. Η Παναγία του Φωτός και το άστρο το ελληνικό
Η επίκληση στην «Παναγία του Φωτός» είναι συνέχεια της ελυτικής θεολογίας της Μάνας του Κόσμου. Η Παναγία δεν είναι δόγμα, αλλά μήτρα του Φωτός, η θηλυκή όψη της θεότητας που ενώνει ουρανό και γη. Το «άστρο ελληνικό» που «ανασταίνεται απ’ το φως μας» συμβολίζει τη συνείδηση της Ελλάδας ως πνευματικής φλόγας: της ψυχής που θυμάται τη θεία της καταγωγή. Είναι η αναγέννηση της ελληνικής μυσταγωγίας του Φωτός μέσα στον σύγχρονο κόσμο — το ίδιο μήνυμα που ο Ελύτης άφησε ως κληρονομιά στο έργο του.
